Verlengd InterRegio Materieel (VIRM) is een dubbeldekstrein van de Nederlandse Spoorwegen (NS). Deze heeft er 178, te weten 98 van het type vierwagentreinstel (VIRM-IV), en 80 van het type zeswagentreinstel (VIRM-VI).

De eerste serie (VIRM-1) is ontstaan door verlenging van de DD-IRM, het dubbeldeksinterregiomaterieel. Dit materieel had bij aflevering de naam ‘Regiorunner’. Deze treinen waren bedoeld voor het rijden van InterRegiotreinen. Het eerste treinstel (de 8201) werd op 21 april 1994 overgebracht van Talbot in Aken naar de werkplaats in Leidschendam.

Voorgeschiedenis

Op basis van de Vierde Nota Ruimtelijke Ordening bracht NS in de jaren 80 een eigen plan uit: Rail 21, een nationaal plan waarbij naast forse uitbreidingen aan het bestaande spoornet werd geïnvesteerd in nieuw materieel. In het plan werd besloten om in 1996 een drietreinenconcept in te voeren: de Agglo/Regiotrein (stoptrein), de Interregiotrein (sneltrein, vergelijkbaar met de huidige Intercity’s) en de Intercity (vergelijkbaar met de Eurocity). Het dubbeldeksinterregiomaterieel was dus bedacht voor de Interregioverbindingen en kreeg de naam Regiorunner. Het drietreinensysteem is echter nooit ingevoerd, onder andere door de privatisering van NS, en de officiële naam Regiorunner is vervallen. Het materieel wordt nu voornamelijk ingezet als Intercitytrein.

Historie

DD-IRM

Tussen 1994 en 1996 werden 290 dubbeldeksrijtuigen afgeleverd:

• 162 mBvk1/2-rijtuigen: aangedreven koprijtuigen met 2e klas
• 81 ABv3/4-rijtuigen: rijtuigen met 1e/2e klas
• 47 ABv5-rijtuigen: rijtuigen met 1e/2e klas

De ABv5-rijtuigen zijn geleverd door De Dietrich de overige door de hoofdleverancier Talbot uit Aken.

Daarmee werden 34 stuks dreiwagentreinstellen en 47 stuks vierwagentreinstellen samengesteld:

• 34 stellen DD-IRM-III: mBvk1 + ABv3 + mBvk2 (serie 8200)
• 47 stellen DD-IRM-IV: mBvk1 + ABv4 + ABv5 + mBvk2 (serie 8400)

mBvk1 en mBvk2 zijn identiek. Hetzelfde geldt voor ABv3 en ABv4.

De laatste twee cijfers van het treinstelnummer zijn gelijk aan die van het rijtuignummer van de ABv3/4, en deze waren 01 t/m 81, dus er kan bijvoorbeeld nooit gelijktijdig een stel 8201 en een stel 8401 in bedrijf zijn.

Net als de vorige generatie dubbeldekstreinen (DD-AR) was het de bedoeling dat de rijtuigen van IRM op rijtuigniveau onderhouden zouden worden. Hierdoor was er feitelijk sprake van treinstammen. Mede daarom is de IRM mechanisch en pneumatisch gekoppeld met semiautomatische koppelingen (ATK), zodat de rijtuigen eenvoudiger van en aan elkaar te koppelen zijn dan bij treinstellen. In de praktijk is van onderhoud op rijtuigniveau nooit sprake geweest en was er dan ook al gauw sprake van treinstellen in plaats van treinstammen.

Verlenging: VIRM-1

In 2000 werd een bestelling geplaatst voor 128 nieuwe rijtuigen, om de 81 bestaande stellen te verlengen: de driewagentreinstellen (serie 8200) werden uitgebreid met een ABv6 tot vierwagentreinstellen (serie 9400. De vierwagentreinstellen (serie 8400) werden uitgebreid met een ABv6 en een mBv7 tot zeswagentreinstellen (serie 8600. De meest in het oog springende wijziging tijdens deze uitbreiding is het verplaatsen van de stroomafnemers van de mBvk’s naar de nieuwe ABv6. Nog steeds geldt dus dat er bijvoorbeeld niet gelijktijdig een stel 9401 en een stel 8601 in bedrijf kan zijn.

Zo ontstond het verlengd interregiomaterieel (VIRM-1). Het interieur van de nieuwe rijtuigen wijkt af van het oude, met onder andere een ander type stoelen die op de benedenverdiepingen in coachopstelling werden geplaatst. Bovendien werden de “oude” rijtuigen aangepast, zo werden onder andere de hc-ruimten en een aantal toiletten verwijderd. Ook werden de stroomafnemers en snelschakelaars verplaatst van de mBvk- naar de ABv6-rijtuigen.

VIRM-2/3

De serie VIRM-2 bestaat uit 13 vierwagentreinstellen genummerd in de 9500 serie en 12 zeswagentreinstellen genummerd in de 8700 serie, de serie VIRM-3 bestaat uit 21 zeswagentreinstellen aansluitend genummerd in 8700 serie.

Hiervoor werden 250 rijtuigen afgeleverd:

• 92 mBvk1/2: aangedreven koprijtuigen met 2e klas
• 46 ABv3/4: rijtuigen met 1e/2e klas
• 33 ABv5: rijtuigen met 1e/2e klas
• 46 ABv6: rijtuigen met stroomafnemers en 1e/2e klas
• 33 mBv7: aangedreven rijtuigen met 2e klas

Ook bij deze stellen zijn de laatste twee cijfers van het stelnummer gelijk aan die van het ABv3/4-rijtuignummer. De gebruikte rijtuignummers verschillen binnen deze serie weer alleen in de laatste twee cijfers, dus er kan bijvoorbeeld niet gelijktijdig een stel 8702 en een stel 9502 in bedrijf zijn.

De stelnummers van VIRM-2 zijn 01 t/m 25 met steeds 87 of 95 ervoor, die van VIRM-3 zijn 8726 t/m 8746.

VIRM-4

In 2007 heeft NS Reizigers 205 nieuwe VIRM-4 rijtuigen besteld bij Bombardier Transportation voor vervanging van onder andere de ICK-rijtuigen. De basisopdracht bestond uit 50 vierdelige treinstammen. Later is hier nog één stam aan toegevoegd alsmede een extra koprijtuig ter vervanging van een bij een aanrijding beschadigd rijtuig. Doordat het een vervolgbestelling betrof en de mallen nog bestonden konden deze rijtuigen relatief snel geleverd worden. Het eerste treinstel werd op 27 juni 2008 gepresenteerd.

Deze serie wijkt op een aantal punten af van de eerdere series, zie onder.

Bouw

De casco’s van IRM zijn vanaf 1994 gebouwd door Waggonfabrik Talbot in Aken. De VIRM-casco’s zijn gebouwd bij Bombardier Transportation in Görlitz. De elektrische installatie voor de IRM werd geleverd door HolecRidderkerk, voor de VIRM door Alstom Ridderkerk.

Fabrikanten (V)IRM

Techniek

De IRM is uitgerust met een energiezuinige draaistroomtractie. Om de gelijkstroom van de bovenleiding om te vormen tot draaistroom, wordt de bovenleidingspanning met de lijnchopper omgevormd tot een hogere gelijkspanning van vaste grootte, die op zijn beurt door een omvormer in draaistroom voor de tractiemotoren wordt omgezet. In de treinstammen uit de eerste levering komt hierbij een zoemend geluid vrij dat het reizigerscomfort negatief beïnvloedt. Dit leverde deze treinen de bijnaam Doedelzak op. Na de midlife-renovatie van de VIRM-1 in 2011-2013, waarbij de tractie-installatie van type GTO naar IGBT is gewisseld, zoals al bestaand in VIRM-2, VIRM-3 en VIRM-4, is het zoemende geluid vrijwel verdwenen. Bij deze renovatie is gelijktijdig het reizigersinformatiesysteem OBIS ingebouwd (On Board Information Services). Er kon in treinschakeling worden gereden met maximaal vier treinstammen tegelijk.

Voor het remmen beschikt de IRM over elektropneumatische schijfremmen op de loopdraaistellen en de mogelijkheid tot elektrodynamisch remmen op de motordraaistellen. De draaistellen zijn van het type RMO 9000, welke ook voor de DM90 gebruikt worden.De remenergie van de dynamische rem kan worden teruggevoerd naar de bovenleiding (recuperatie) of via de afleidingschopper in remweerstanden worden omgezet in warmte. Tevens beschikt het treinstel voor noodgevallen over permanentmagneetremmen, die bij snelremmingen op de spoorstaven worden neergelaten. De magneetrem dient tevens als parkeerrem.

Net als de SLT, de ICM, de DDZ (verbouwde DD-AR-stellen) en de Buffel hebben de DD-IRM-treinstammen een ingebouwd sluitfluitsignaal dat te horen is voordat de deuren sluiten.

Techniek van VIRM-1 t/m 3

Bij de verlenging tot VIRM werd de hele treinserie uitgevoerd met een diagnosesysteem in de cabine voor beproeving, controle en melding van storingen. De machinist gebruikt het systeem dat met een display op de stuurtafel is uitgerust, om de trein voor vertrek te beproeven, de hc om de bestemmingsdisplays in te stellen en de storingsmonteur voor het stellen van een diagnose. Tijdens de rit zijn verscheidene zaken te monitoren, zoals snelheid, luchtdruk, spanning, vermogen. Na de verlenging kan met maximaal drie stammen in treinschakeling gereden worden.

De VIRM is voorbereid op inbouw van een transformator voor bedrijf onder een bovenleidingspanning van 25 kV.

Techniek van VIRM-4

Door een stuggere vering is het rijcomfort verbeterd ten opzichte van de eerdere series. Ook is de airconditioning verbeterd. VIRM-4 is het eerste NS-materieel dat bij de bouw al is voorzien van een gesloten vacuümtoiletsysteem met een bioreactor.

Modernisering

De eerste generatie van het Dubbeldeksinterregiomaterieel (VIRM-1) wordt vanaf 2016 een stuk moderner. Het project gaat volgens een woordvoerder “enkele honderden miljoenen” kosten. De NS verwacht dat de treinen 20 procent zuiniger worden, door het gebruik van led-verlichting en zuinigere klimaatinstallaties. Op donderdag 18 september 2014 werd begonnen met het Pre Try Out (PTO) vierdelige treinstel 9411. De overige 81 treinstellen wordt tussen 2016 en 2020 bij NedTrain in Haarlem gemoderniseerd waarbij de 4 vierwagentreinstellen als eerste aan de beurt zijn. Het interieur zal vergelijkbaar zijn met dat van de DDZ. De liftschachten worden op de benedenverdieping hergebruikt als bagageruimte tevens komt er een loungebank op de benedenverdieping van de ABv rijtuigen. Ook worden er op iedere verdieping overhoeks 4 noodventilatieramen geplaatst. Deze hebben als doel om bij langdurige uitval van de klimaatunit voor voldoende frisse lucht te kunnen zorgen. Het rolstoel toegankelijk balkon wordt van OBIS scherm voorzien waarop reisinformatie wordt getoond. Tevens is op dit balkon een, van een urinoir voorzien, universeel toilet geplaatst. De in de ABv6 geplaatste snelschakelaar wordt vervangen door het type dat ook al in VIRM-4 is geplaatst. Zeswagentreinstel 8637 is (korte tijd na de 9411) als Try Out (TO) treinstel als 2e afgeleverd bij de werkplaats Haarlem.

Het 1e in serie gemoderniseerde treinstel is de 9404, welke eind januari 2017 buiten de werkplaats langs het hoofdspoor is gezet. (en helaas al snel graffiti bevatte) De 9411 heeft op 6 juli 2016 zijn eerste proefritten gereden en doet dat met regelmaat nog steeds. Begin september 2016 heeft het stel drie dagen te Rotterdam Centraal gestaan ter bezichtiging, waar deze publiekelijk toegankelijk was. In de officiële reizigersdienst heeft het stel echter tot nu toe nog niet gereden, interne technische installaties zijn nog in observatie/onderhoud en worden op sommige punten nog aangepast.

Samenstelling, nummering en inrichting

Een VIRM-trein bestaat uit een of meer treinstellen (ook wel treinstammen genoemd, zie boven), maar NS gebruikt zelf in de trein het begrip treinstel. Het aantal rijtuigen in een treinstel is 4 als het stelnummer met 9 begint en 6 als het met 8 begint.

Er zijn 98 stellen VIRM-IV (4-wagentreinstellen) met in de 1e klas 61 à 63 zitplaatsen en in de 2e klas 326 à 330, plus 16 klapzittingen.

Verder zijn er 80 stellen VIRM-VI (6-wagentreinstellen) met in de 1e klas 129 à 132 zitplaatsen en in de 2e klas 438 à 442 plus 26 klapzittingen.

Er is airconditioning in elk rijtuig die per rijtuig geregeld wordt. Alle ramen zijn uitgevoerd als vaste, niet te openen ramen.

Aan de uiteinden van ieder rijtuig is een gedeelte op het niveau van de buitendeur (het balkon), daartussen zit het gedeelte met een onder- en een bovenverdieping. Vanaf het balkon is er een trap naar beide verdiepingen.

De indeling van de balkons varieert al naar gelang de aanwezigheid van een toilet, ruimte voor bagage en fietsen- en dienstruimten. Op sommige zijn er een of twee blokjes van vier stoelen in vis-à-vis-opstelling en/of een rijtje klapstoelen in dwarsrichting, met de rug naar het raam. Soms is er één bank, al of niet met twee klapstoelen er tegenover.

In een 4-wagentreinstel is er 1 voor een mindervalide toegankelijke wc aanwezig (ABv3/4). In een 6-wagentreinstel zijn dit er 2 (ABv3/4+mBv7). Verder is er in een 4-wagentreinstel nog een normale wc en zijn er in een 6-wagentreinstel twee normale wc’s. In de rijtuigen zijn op diverse plaatsen wc-bezetmelders geplaatst.

De stoelopstelling op de bovenverdieping is vis-à-vis, beneden is dit bij oude rijtuigen ook het geval, maar bij nieuwe zijn daar de meubels in een coachopstelling geplaatst, met in het midden twee rijen (6 tot 8 plaatsen) vis-à-vis.

Bij vis-à-vis-opstelling zit aan de raamkant een asymmetrisch vast tafeltje, behalve op het balkon. Eronder zit een in de zijwand verzonken afvalbak. Bij coachopstelling zit in de rugleuning van elke stoel ervoor een opklapbaar tafeltje en een afvalbakje.

Alleen op de benedenverdieping zijn er bagagerekken boven de stoelen, deze hebben een golvende vorm.

Rijtuignummers

Een rijtuig heeft een nummer van 3+4 cijfers dat is afgeleid van het UIC-nummer, zie de voorbeelden.

Binnen staat het rijtuignummer bij de koppeling(en) boven de deur. Buiten staat het op de grijze strook onderaan bij de balkons (zie foto, het is het nummer in kleine cijfers).

Als het rijtuignummer begint met een 2, dan is het een bak met aandrijving en alleen 2e klas:

• Als het rijtuignummer begint met 290, dan is het een mBvk1/2.
• Als het rijtuignummer begint met 260, dan is het een mBv7.

Als het rijtuignummer begint met een 3, dan is het een bak zonder aandrijving, met 1e en 2e klas:

• Als het rijtuignummer begint met 380 80 of 380 81, dan is het een ABv3/4.
• Als het rijtuignummer begint met 380 82, dan is het een ABv5.
• Als het rijtuignummer begint met 380 83 of 380 84, dan is het een ABv6.

In termen van begincijfers is de samenstelling:

• stel 9: 260 – 380 80/1 – 380 83/4 – 260
• stel 8: 260 – 380 80/1 – 380 83/4 – 290 – 380 82 – 260

De motorrijtuigen mBvk1/2 werden genummerd vanaf 290 8501, de rijtuigen ABv3/4 zijn genummerd vanaf 380 8001 en de rijtuigen ABv5 zijn genummerd vanaf 380 8201.

Nadat de rijtuigen voor VIRM-1/2 besteld waren werden de rijtuigen als volgt genummerd: de nieuwe motorrijtuigen mBvk1/2 werden doorgenummerd vanaf 290 8663. De rijtuigen ABv5 werden doorgenummerd vanaf 380 8248. Het ABv3/4-rijtuig heeft enkele wijzigingen ondergaan en om onderscheid te kunnen maken met de eerste generatie zijn deze rijtuigen genummerd vanaf 380 8101. De nieuwe rijtuigen ABv6 zijn genummerd vanaf 380 8301, er is in de nummering geen onderscheid gemaakt tussen de rijtuigen voor een 6-wagentreinstel en een 4-wagentreinstel. Een ABv6 in een 6-wagentreinstel heeft meer 1e klas dan in een 4-wagentreinstel. De nieuwe aangedreven rijtuigen mBv7 zijn genummerd in vanaf 260 8801.

Er zijn 4 losse mBvk1/2 casco’s geleverd. Voor deze rijtuigen zijn de nummers 290 8755-8758 gereserveerd. De nummers zijn echter nog niet uitgegeven. Rijtuig 290 8755 is nu als 290 8718 in dienst.

De laatste twee cijfers van het treinstelnummer zijn gelijk aan die van het rijtuignummer van de ABv3/4. Op dit rijtuig staat aan de buitenkant in grote cijfers het treinstelnummer (zie foto; bij dit bijzondere treinstel staat het nummer overigens bij uitzondering op een andere bak).

VIRM-1 t/m 3

De series VIRM-1 t/m 3 bestaan in totaal uit 668 rijtuigen (allemaal met boven vis-à-vis-opstelling):

• 254 mBvk1/2-rijtuigen: aangedreven koprijtuigen met 2e klas, nrs. 290 xxxx:
  • 162 met beneden vis-à-vis-opstelling
  • 92 met beneden coach-opstelling
• 127 ABv3/4-rijtuigen: tussenrijtuigen met 1e/2e klas, met aan de buitenkant in grote cijfers het treinstelnummer:
  • 81 met beneden vis-à-vis-opstelling, nrs. 380 8001 – 380 8081
  • 46 met beneden coachopstelling, nrs. 380 8101 – 380 8146
• 80 ABv5-rijtuigen: tussenrijtuigen met 1e/2e klas, nrs. 380 xxxx:
  • 47 met beneden vis-à-vis-opstelling
  • 33 met beneden coachopstelling
• 127 ABv6-rijtuigen: tussenrijtuigen met stroomafnemers en 1e/2e klas, met beneden coachopstelling; de versie voor VI heeft meer 1e klas, nrs. 380 xxxx
• 80 mBv7-rijtuigen: aangedreven tussenrijtuigen met 2e klas, met beneden coachopstelling, nrs. 260 xxxx

De samenstelling is:

• 47 stellen VIRM-IV: mBvk1 + ABv3/4 + ABv6 + mBvk2 (34 verlengd: serie 9400; 13 nieuw: serie 9500)
• 80 stellen VIRM-VI: mBvk1 + ABv3/4 + ABv6 + mBv7 + ABv5 + mBvk2 (47 verlengd: serie 8600; 33 nieuw: serie 8700)

mBvk1 en mBvk2 zijn identiek, maar door dit onderscheid worden de twee exemplaren binnen een stel geïdentificeerd.

De stelnummers zijn 01 t/m 81 met steeds 94 of 86 ervoor, 01 t/m 25 met steeds 87 of 95 ervoor, en 8726 t/m 8746.

Er zitten niet meer gebruikte liftjes tussen de trappen naar de boven en benedenverdieping (deze werden gebruikt voor de cateringtrolley, die in 2003 is afgeschaft). Omdat het gangpad in het midden zit en de glazen entreedeur naar de reizigersafdeling uit het midden (in het midden zit het liftje) zit hier een zijwaartse beweging in de looproute.

VIRM-4

De serie VIRM-4 bestaat in totaal uit 204 rijtuigen (exclusief 1 voor vervanging in een andere serie), allemaal met boven vis-à-vis-opstelling en beneden coachopstelling:

• 102 mBvk1/2-rijtuigen: aangedreven koprijtuigen met 2e klas, rijtuig nrs. 290 8759 – 290 8861 met uitzondering van 290 8829
• 51 ABv4-rijtuigen: rijtuigen met 1e/2e klas, met aan de buitenkant aangegeven het treinstelnummer, rijtuig nrs. 380 8147 – 380 8197
• 51 ABv6-rijtuigen: rijtuigen met stroomafnemers en 1e/2e klas, rijtuig nrs. 380 8428 – 380 8478.

De samenstelling is:

• 51 stellen VIRM-IV: mBvk1 + ABv3/4 + ABv6 + mBvk2

De stelnummers zijn 9547 t/m 9597 (de 9500 serie is dus deels serie 2/3, deels serie 4).

De stoelen in de 2e klas zijn voorzien van een blauwe stoffen bekleding. De stoelen in de 1e klas zijn voorzien van een rode leren bekleding. Deze kleuren zijn identiek aan de kleuren die zijn gebruikt bij de vernieuwde Sprinters (SGMm) en Intercitymaterieel. Er zijn geen liftjes meer tussen de trappen geplaatst waardoor de trappen breder zijn en de doorstroom van reizigers is verbeterd. In de eerste klas is iedere dubbele zitplaats voorzien van een stopcontact voor het gebruik van onder andere laptops. De contactdoos zit onder de armleuningen in het midden. Bij oplevering waren in de 1e klas leeslampjes aan de stoelen bevestigd. Korte tijd na aflevering kwam men er achter dat de leeslampen een potentioneel (stoot)gevaar opleverden. Hierop zijn de leeslampjes verwijderd. Het aantal zitplaatsen in de compartimenten wordt niet meer vermeld.

De op de wc’s geplaatste vacuümtoiletten lozen niet meer direct op de spoorbaan, maar zijn voorzien van bioreactors. De informatieschermen waarop in voorgaande series de bestemming werd aangegeven ontbreken. Hiervoor in de plaats zijn deze stellen later voorzien van OBIS met uitgebreide reisinformatie en is tevens draadloos internet geïntroduceerd.

Inzet

Na diverse proefritten en een proefbedrijf in de stopdienst Dordrecht – Roosendaal in 1994 loste de IRM het ICM af op de verbinding Amsterdam – Vlissingen. Naarmate er meer IRM’s werden afgeleverd en de dienstregeling veranderde, werden ze ook ingezet op de verbindingen Den Haag/Rotterdam – Nijmegen, Amsterdam – Den Haag, Den Helder – Nijmegen en Zwolle – Roosendaal.

Per 13 december 2015 wordt de VIRM ingezet in de volgende treinseries:

Stiltecoupés

De stiltecoupés zijn in een deel van de tussenrijtuigen met 1e en 2e klas geplaatst.

Reclame

De VIRM-treinstam 9525 was in het kader van sponsoring door NS Reizigers voorzien van totaalreclame voor NOC*NSF, maar is inmiddels teruggebracht in de geel-blauwe staat. Op 24 april 2013 heeft stam 9520 zijn NOC*NSF-reclame verruild voor een oranje bestickering, om in verband met het aantreden van Koning Willem-Alexander te rijden als ‘koningstrein’. Daarnaast is stam 9514 voorzien van het opschrift Lekker lezen doe je in de trein. Ten slotte waren de stammen 9522 en 9524 voorzien van een reclame ter promotie van de OV-chipkaart. Inmiddels is de bestickering weer verwijderd. In september 2014 kwam een VIRM in dienst die is voorzien van reclame voor een project om de treinen energiezuinig te laten rijden.

In het verleden heeft treinstam 9524 rondgereden met stickers voor de musicals Mamma Mia! en The Lion King. Ook heeft stam 8733 reclame gehad voor het materieel zelf, aangezien hierin de 300e VIRM-bak is opgenomen.

Groene trein

Groene trein is een VIRM-IV treinstel met nummer 9556 van de NS, waarvan het uiterlijk is aangepast in samenwerking met Eneco.

Het treinstel heeft in 2014 in het teken van groene stroom een ander uiterlijk gekregen om zo kenbaar te maken dat in 2018 alle treinen op groene stroom rijden. Het uiterlijk van de trein is ontworpen door de Amsterdamse ontwerpers Michiel van Sinderen en Steffen de Jonge. Dit treinstel werd gepresenteerd op het 175-jarig spoorjubileum.

Het ontwerp bestaat uit heel kleine blokjes geel en blauw (diverse tinten) die groen lijken wanneer de trein langs rijdt of vanuit een hoek bekeken wordt.

Virmm