De 1600 is een type elektrische locomotief gebouwd door Alstom die sinds 1981 wordt ingezet door de Nederlandse Spoorwegen. Inmiddels rijden de locomotieven niet meer bij dit bedrijf, maar zijn in dienst bij verschillende goederen- en personenvervoerders, staan terzijde of zijn gesloopt.

Ontwikkeling

De serie BB 1600 werd in 1978 besteld, nadat in de jaren zeventig verschillende loctypen bij NS hadden proefgereden. Een daarvan was de SNCF BB 7200, waarvan de 1600 is afgeleid. De 58 locomotieven werden afgeleverd tussen 1981 en 1983. Als gevolg van hun komst werden de oude locomotieven van de series 1000 en 1500 afgevoerd.

Vanouds zit de machinist bij Nederlandse treinen in het midden of rechts. De 1600 had de stuurstand echter aan de linkerkant, zoals dit in het linksrijdende Frankrijk gebruikelijk is. Alvorens de locomotieven te bestellen maakte NS een proefrit, waaruit bleek dat de machinist van de linkerkant even goed zicht heeft op de seinen (die in Nederland rechts van de baan staan) als vanuit het midden.

Door de elektronische vermogensregeling met thyristorchoppers waren de locomotieven bij ingebruikname de zuinigste en krachtigste locomotieven van NS. De (lucht)compressor is tamelijk luidruchtig. Al snel na de serie-levering werden proeven genomen met een stillere schroefcompressor die later is toegepast in de serie 1700. De sterke tractiemotoren zijn opgenomen in een bijzondere tandwielkast-constructie en worden, behalve door zelfventilatie, ook vreemd geventileerd, evenals de choppers, afhankelijk van de trekkracht als functie van het opgenomen vermogen. Als eerste elektrische locomotieven bij de NS waren zij – althans in principe – in staat met twee exemplaren in treinschakeling te rijden, maar in de praktijk is daar zeer zelden gebruik van gemaakt omdat de aansturing van de tractie-installatie de beveiligingssystemen van de NS storen. De 1700 kon dit naderhand wel door een aangepaste tractie-installatie.

Locomotiefnamen

In de jaren tachtig kregen alle locs van de serie 1600 de naam en het wapen van een Nederlandse plaats. De 1600-locs in dienst bij Railion (inmiddels DB Schenker Rail Rail) verloren het stadswapen toen zij de gele Railion-kleurstelling kregen. Bij die locs stond alleen de plaatsnaam op de zijkant. De rode locomotieven kregen hun stadswapen weer terug. Ook de locomotieven in dienst bij Locon, Bentheimer Eisenbahn, EETC en Rotterdam Rail Feeding en voorheen ACTS en HUSA hebben hun stadswapen verloren. Alleen de Locon 9908 heeft het stadswapen van Zwolle weer terug, omdat het hoofdkantoor van dat bedrijf in Zwolle staat.

Langste reizigerstrein

Bekendheid verwierf dit type door in 1989 de langste reizigerstrein ter wereld te trekken, ruim 1,6 km met 60 intercityrijtuigen, ter gelegenheid van 150 jaar spoorwegen in Nederland. De loc 1607 Vlissingen werd hiervoor gebruikt. Die kreeg speciaal voor die gelegenheid een extra grote revisie. Ook waren er speciale opschriften aangebracht op de locomotief. Zo werd de tekst ‘Ik trok de langste reizigerstrein ter wereld’ aangebracht. Twee jaar later werd het record alweer verbroken door de Belgische E-loc 2711, die 70 rijtuigen trok. In 2015 is deze loc gesloopt te Almelo.

1700

De latere serie 1700 uit de jaren negentig is uiterlijk grotendeels gelijk aan de 1600. Technisch zijn er echter enige verschillen, zoals de automatische koppeling, gewijzigde choppersturing en een stiller type compressor. Een 1700 kan niet samen rijden met een 1600/1800.

Opsplitsing in 1600- en 1800-serie

Bij de opsplitsing van de NS in 1999 werd de serie 1600 verdeeld over NS Reizigers (NSR) (21 stuks) en NS Cargo (NSC) (37 stuks). De locomotieven van NS Cargo (1601-1637) behielden hun oude nummer, de NSR-locs kregen een nummer in de 1800-serie, met behoud van volgnummer. Slechts één loc, de 1637, kreeg de nieuwe rode huisstijl van NS Cargo aangemeten, de rest behield het NS-geel. In 2002 werden nog eens 14 locomotieven (1623, 1624 en 1626-1637) naar NS Reizigers overgeheveld. Wegens grote schade aan de 1625 ging deze niet over naar NSR, en werd de nummerserie onderbroken. Ook de rode 1637 ging naar NS Reizigers en kreeg later zijn gele kleur terug. De loc heeft voor NSR nog wel in de rode kleur gereden met het nummer 1837 erop.

In december 2006 waren er plannen om de 1600-locs die terzijde stonden te Maastricht ook over te hevelen naar NSR, aangezien Railion met een overschot kampte. Het betrof de locs 1605, 1607, 1608, 1610, 1617, 1618, 1620, 1622 en 1625. Deze locs zijn echter niet aan NSR verkocht, aangezien deze de verkoopprijs te hoog vond en de bestelling van nieuwe VIRM-dubbeldekstreinstammen minder tijd in beslag nam.

Inzet

Railion, DB Schenker Rail

NS Cargo ging na een fusie met DB Cargo verder onder de naam Railion en sinds 2009 onder de naam DB Schenker Rail. Dit bedrijf zet de 1600-locomotieven in voor het trekken van goederentreinen en besloten reizigerstreinen.

Sinds februari 2012 verschijnen deze 1600-locomotieven ook in DB-rood. Inmiddels zijn alle bij DB Schenker Rail in dienst zijnde 1600-locs rood.

NS Reizigers

NS Reizigers gebruikte de locomotieven voor het trekken of duwen van dubbeldeksmaterieel van de eerste generatie en voor het trekken van rijtuigen in de reizigersdienst.

Loc 1838 is na een botsing te Amsterdam Centraal op 21 mei 2004 met zware schade buiten dienst gesteld. De loc heeft als onderdelenleverancier voor andere locs gefungeerd en stond lange tijd te Roosendaal. In augustus 2007 is de loc in Rotterdam gesloopt. Tot 2010 werden ook de 1605, 1610, 1622, 1825, 1826, 1841 en 1851 gesloopt.

Door de terzijdestelling van de ICK-rijtuigen per 20 april 2009 had ook NS Reizigers een locomotievenoverschot. Daarom is een deel van de serie 1800 sindsdien terzijde gesteld.

Per 14 juni 2009 werden ook de geleasete ICL-rijtuigen uit de roulatie gehaald. Deze zijn naar hun eigenaar Deutsche Bahn teruggekeerd. De locomotieven die de ICL-treinen trokken zijn terzijde gesteld. Hierdoor is een groot deel van het 1800-park naar opstelterreinen verbannen. De locs NS 1700 zijn ongeveer 10 jaar jonger en genieten daarom de voorkeur van NS Reizigers. De inzet van de door 1800-en getrokken dubbeldekstreinen werd per 7 september 2010 beëindigd, maar werd wegens materieeltekort in januari 2011 weer tijdelijk gereactiveerd. Hiervoor werden de 1839, 1842-1847, 1849-1851, 1853, 1855, 1857 en 1858 weer in dienst gesteld. Sinds 1 april 2011 is deze inzet echter weer beëindigd en staan alle 1800-locomotieven weer terzijde.

Locomotief 1856 ging als museumloc naar het Spoorwegmuseum en kreeg zijn oude nummer 1656 terug. In 2015 volgde als plukloc ook de 1840.

De terzijde gestelde locomotieven werden o.a. te Amsterdam Dijksgracht en Nijmegen opgesteld. Terugkeer op korte termijn leek onwaarschijnlijk. In augustus 2014 is de 1849 gesloopt als proefloc voor de rest van de nog in bezit zijnde 1800-locomotieven van NS Reizigers.

In april 2015 is de sloop gestart. Alle 1800-loc’s van NS worden gesloopt bij HKS. Er werd gestart met de 1843, 1844 en 1850, die op 21 april naar de sloperij gingen. Vervolgens gingen op 28 april de 1839, 1847 en 1853 voor sloop naar HKS. Ook de 1607, 1608, 1617, 1620, 1838, 1842, 1845, 1846, 1848, 1852, 1854, 1855, 1857 en 1858 werden in het voorjaar van 2015 gesloopt. NSR heeft nu geen 1800-en meer.

ACTS, HUSA

ACTS heeft een aantal locs van het type 1600 van Railion overgenomen. De eerste locomotief die gehuurd is door ACTS, is de 1601. Deze loc is per 21 april 2008 ingezet. Nadat deze loc weer was teruggegaan naar Railion (het betrof een proefbedrijf) heeft ACTS de 1606, 1609, 1619 en 1621 in gebruik genomen.

In 2011 zijn alle vier de 1600-locomotieven van ACTS (inmiddels HUSA geheten) bestickerd in de nieuwe kleuren van de eigenaar. Zij werden ingezet voor diverse treinen van HUSA, waarvan de containershuttles tussen de Rotterdamse haven en Veendam/Leeuwarden tot hun vaste inzetgebied behoort. Ook deden ze soms dienst voor extra personentreinen (bijvoorbeeld in het wintersportseizoen). Toen HUSA stopte met het Nederlandse spoorvervoer, zijn twee locomotieven overgaan naar RRF en de andere twee zijn terzijde gesteld. Die zijn in 2015 verkocht aan EETC.

DB Autozug

Vanaf 9 december 2007 worden de internationale nachttreinen die via Emmerich naar Amsterdam Centraal rijden, gereden door DB Autozug. Omdat DB Autozug nog niet over (voldoende) locomotieven beschikt, huurde zij tot december 2010 voor de tractie op het Nederlandse traject enkele locomotieven BB 1600 van DB Schenker Rail.

Bentheimer Eisenbahn

Eind 2011 heeft de Bentheimer Eisenbahn e-loc 1835 gekocht van NSR, waarbij deze het nummer E 01 gekregen heeft. De loc wordt ingezet voor de Coevordenshuttle, maar kan in opdracht van LOCON ook voor de Bentheim- en Bologna-shuttle ingezet worden.

Locon Benelux B.V.

In juni 2011 zijn de 1827 en 1834 verkocht aan LOCON Benelux, die ze ging inzetten in het goederenvervoer. De locomotieven zijn vernummerd in 9901 en 9902. In oktober 2011 heeft Locon nog twee 1800-en gekocht, de 1831 en 1836, vernummerd in 9904 en 9905. In juni 2013 verscheen 1828 in Locon-kleuren als 9906. In november 2013 is de Locon 9903, ex-NS 1837, in dienst gesteld. In april 2014 is de 9908, ex-NS 1830, in dienst gesteld, die het stadswapen als enige Locon-locomotief weer heeft. Dit omdat het hoofdkantoor in Zwolle is gevestigd, en de NS 1830 het stadswapen van Zwolle had. Eind februari is de 9901 beplakt in het oranje Loconfolie in Nordhorn, bij een locwerkplaats van de Bentheimer Eisenbahn.

De locomotieven worden voor onder andere vuiltreinen gebruikt, maar ook om steenslagwagens heen en weer te brengen, staaltreinen en gezelschapsritten te rijden. Ook worden de locomotieven soms ingezet voor de Coevorden- en de Bentheim-shuttle.

HSL Logistik Benelux

Op 1 juli 2012 is de 1832 verkocht aan HSL Logistik Benelux. Deze is in een zwart-witte kleurenstelling (‘Dambord’) uitgevoerd en rijdt o.a. keteltreinen tussen Kijfhoek en Bad Bentheim en autotreinen tussen Amersfoort en Bad Bentheim en de Sloehaven.

Rotterdam Rail Feeding

Rotterdam Rail Feeding BV (RRF) heeft de ex-HUSA 1606 (4401) en de ex-HUSA 1609 (4402) verworven. De in RRF-huisstijl gestoken 4401 werd op 7 februari 2014 gepresenteerd. Op 21 februari 2014 werd de 4402 afgeleverd op het emplacement Waalhaven Zuid. De locomotieven rijden de dolimetrein en enkele autotreinen.

Euro-Express Treincharter

EETC heeft begin 2015 drie locomotieven van de serie 1600 overgenomen van Jacko Fijn Techniek. Het betrof de 1618 (ex-Railmotion), 1619 en 1621 (beide ex-HUSA). De locomotieven werden gereviseerd op het Railpro-terrein te Hilversum door Jacko Fijn Techniek. De 1621 is op 14 februari overgebracht van het RailPro-terrein via Amersfoort naar de Watergraafsmeer (waar EETC zijn basis gevestigd had). De ex-HUSA-locomotieven zijn na de verkoop ontdaan van hun eigendomskenmerken, maar bevinden zich nog wel in de HUSA-kleurenstelling. De 1621 is in de week komend op de overbrenging beplakt in de EETC-rode kleurenstelling, met een logo van Jacko Fijn Techniek, dat de locomotieven reviseerde. De locomotief reed op 19 februari zijn eerste voor EETC. ’s Ochtends reed het een slag Watergraafsmeer – Hilversum v.v. als losseloctrein, en ’s middags reed de locomotief een slag Watergraafsmeer – Apeldoorn v.v. met rijtuigen. De 1618 en de 1619 zijn op 28 maart 2015 overgebracht van het Railpro-terrein op dezelfde manier als de 1621. De 1618 bevindt zich nog in de oude NS-kleurenstelling en heeft sinds 2004 stilgestaan. De verwachting was dat deze in het voorjaar van 2015 in dienst zouden komen. Na het stoppen van EETC in april staan alle locomotieven weer terzijde. Uiteindelijk heeft alleen de 1621 bij EETC gereden; de 1618 en 1619 stonden nog steeds terzijde. Af en toe worden de locs nog gebruikt om rijtuigen voor te verwarmen. Na het stoppen van de activiteiten worden de rijtuigen van EETC alsnog verhuurd.

CapTrain Nederland B.V.

Captrain Nederland B.v. maakte op 2 december 2015 bekend de 1618, 1619 en 1621 te huren van EETC. Ook zeiden zij dat de 1621, omdat deze nog in goede staat is dankzij de revisie van EETC, per 3 december 2015 al zou gaan rijden. De loc’s worden voornamelijk voor autotreinen ingezet tussen Bad Bentheim en Roosendaal. Op 8 januari 2016 kwam de 1621 in de Captrain-kleurstelling (lichtgrijs / lichtgroen) uit de werkplaats bij Volker Materieel in Dordrecht. Op 14 januari 2016 is de 1619 in de kleuren van Raillogix (rood / wit / zwart) op de baan verschenen. De 1618 is eind januari 2017 in Raillogix kleurstelling gebracht. Op 1 februari 2017 is deze lok in dienst gesteld.

Overzicht